Español English Toj Qyol
B'ib'il
B'ib'il:
CHIK'B'AB'L TU'N TNAM MAM TE TQ'INMAB'IL TX'OTX'
18 de Mayo de 2011
​
Tuj twajxaqlaji'n q'ij te twe'yin xjaw te abq'i 2011 at jun chik'b'ab'il o tz'ok tuj tenb'il Saq Ulew, kyaqil q tnom Mam te tnam te Chnab'jul o txi' tqanil qa ya tzoqpi'n qe twitz qtx'otx' tun mi tetz q'i'n tzanxtenk q tq'inmab'il, kwitz kyaqil qe ajsanlal xjal te ju'n tnam te anq'ib'il Mam, ex txqantl qe wi'xan te juntl qe tnom, ex qa qaj jun qb'ib'il tij atjo chik'b'a'n tuj kyaqil q xob'il yol ex q'ol tqanil tuj Qtanmi Paxil.
Tzanxtenk qo' xnoq, xu'j, k'wa'lb'al ex chmamb'aj tu'n K'aib'il B'alam tuj jun matij chemb'il kyxol q ajsanlal ex wi'xan te kyaqil qe tnom Mam twitz tx'otx' te qchman Kaib'il B'alam o kyaj b'ant tij:
​
K'OJLANMAJ:
Qa itz'x ta qe qanq'ib'il aylax qo' tk'a'l tnam Mam, ex tu'n tok ch'intl tipumal qu'n tu'ntzanmi txi kyxi'man q txqantl anq'ib'il qa mixti' q toklen qanq'ib'il, kyja'tzan, qju'nan oq qib' ex junx qximb'etz tu'ntzan tkyaj qq'o'n qe jun tb'anil yek'b'il kye k'wa'l ikytzan kyajnan q'o'n qe kyu'n qe qxe'chil te ojtxa ex mi'n pon naj.
K'OJLANMAJ:
Qa milayx txi' qtzaqpi'n tzanxtek qe q'inmab'il at twitz qtxu' tx'otx' jatumel nqo anq'in ex jatumel qcmon qib' te jun tb'anil aq'untl, tu'n mi tpon naj kyaqil qe ojaw we't kyu'n qe ojtxa xjal ex atzan jun oyaj tb'anilxix tu'n mi tpon kyim kolb'il te te qu'n.
K'OJLANMAJ:
Qa ax qe xjal q'il twitz jun matij aq'untl tuj Qtanmi Paxil chi onan kyi'j qe q'inan ex leq' xjal ok kyoks tzoqp'in tu'n tb'ant qe tplo'jil aq'untl kyun jatumel nimxax jun ky'ixb'isab'il nnik' kyu'n te qtxu tx'otx' ex minti' nchjet iktzan ttxilenxix.
K'OJLANMAJ:
Qa tzanxtenk qe tnom te Xnil, I'tzal, La Libertad, Sqisal, Txe b'ar, Ichil, Xpe'y, Chimb'al, Xjan Xwan, Kuchmatan, Petz'al, Kwil ex Tectitan, tuj tb'i kyaqil aj kyoklen ex kyxilen tuj jun tb'anil anq'ib'il, tzi'yanmaj kyu'n tun taj xo't txanxtenk q tumel aq'untl tzajna max jawni kyu'n qe wi'xnil te Qtanmi Paxil, jatumel at jun yajbil ex najin te txantenk anq'ib'il q'in kyu'n q xjal te juntl nintz tnam, ex il ti'j tu'n ttzaj jun xjelb'il kye qtnom qa at onb'il kyu'n mo qa noq kajal yajit.
KYJA'TZAN:
Tuj jun matij chemb'il ex tuj kyb'i qe chman ex qya te ojtxa nkyaj b'ant ti'j qa mijun jun alkye jaka tz'el ti'n tipumal qe qxilen twitz Qtanmi Paxil ex kukx kk'antel aj qo qoklen, jun qxilen qkyaqil.
Q'AMANMAJ:
Tu'n tten tuj ko'pb'il, tu'n mi tb'aj yajan, tu'n mi tel etzan, ex tuj xtalb'il aj tzaxntek qe q'inmab'il qtx'otx aylex tnam te mam, tu'ntzan, tpon naj jun q'oj ti'j ex ton tok k'ojlab'il ti'j o'kxtzan ikjo, qo xel te jawni ex tuj tumelxix.
Oxlaj qe tnam kychmon kyib' te jun tb'anil aq'untl, ex ju'nan kyximb'etz te jun kolb'il te kytx'otx. Tu'ntzaj kyten tb'anilxix ex mya tjaq' jun yajb'il.
Ma mojet te yol, aj qa kyaqil qe jal kokal kyqo'n kyk'ojlabil te tzanxtenk aq'untl ma chi b'ant tu tb'i qe anq'ib'il kyokx tuj tnam Mam, ex axtzan qe chi jawal we' qa at jun tplojil ma tz'ok kyke'yin ti'j kye kyq'inmab'il kyajna q'o'n kyu'n qe ojtxa xjal, ex il ti'j tu'n tkanet o jyet xtis kyi'j tzanxtenk qe xjal aj najan kynab'il ex okx tokx tuj kyximb'etz tun tok kyq'o'n jun yajb'il ti'j qtxu' tx'otx'.
Qjawil qchmon qib'a, ex qaq'unala t'ij tu'n tkolet aj jun tenb'il xjan ex matijxix t-xilen atzanjo aj nno'k tb'i Zaculew, tu'nj a q qo' kuk'il qib'j nimxix jun tipumal te qeye, iktzan ma b'aj yo'lan ti'j qa mijunx jun xjal jak tz'el q'in tete te jun tnam tchmon ex tju'nan tib', ex tu'ntzan mi' kykub' mo'yan juntl maj taj toks kylamon kyib' qe me'sh xjal eltzan kyelq'a'n ex el kyetzan nimkax qe q'inmab'il aj at-taq tuj Qtanmi Paxil, ex ib'aj yajan qe xjal te ojtxa. Ikytzan a qo' chmamb'aj kyu'n qe qxe'chil, nimkax jun aq'untl kokal ti'j tu'n tok qkwentan tu'ntzan mi tpon naj ex tu'n tel etzan kyu'n qe tplojal xjal.
A jun u'j luwa at ch'expub'il ti'j b'e'x taj ma b'ant.
Ma aq'unet tuj nintz tenb'il Zaculew tuj 18 te mayo te ab'q'i 2011.
KCHIKB'ETIL EX KELIX TWITZ.
JUN PUQ Q'IL TWITZ CHEMB'IL TE MAYA MAM SAQ TX'OTX' TE CHNAB'JUL
TTXUYLAL TNAM MAM TUJ JUNB'IL KYUK' QE XJAL QAJ QEYE JUN KO'PB'IL KYI'J KYAQIL ANQ'IB'IL
A jun qe qanq'ib'il ojtxa tzaj xe't ex etz let tib'i te Chmanb'aj, ex kyi'j qe ite' tuj amb'il te ja'l ex te anq'ib'il kukx qtzajal.
​​
Hoy que estamos en el día Junlajuj B'e, 5 de Agosto de 2014 constituidos en Asamblea de la Nación Mam, resovemos lo siguiente:
​
Kyja'tza ma jaw kyb'i qxe'chil te ojtxa, tu'ntzan ttzaj kyq'o'n tipumal ex ky'iwlab'il max twitz kya'j ex tu'n mi tpon yupj jun aq'untl ex in tjaw k'ant aj qoklen tu'ntzan junxix tunk qkyaj kyuq' txqantl qe xjal te junl anq'ib'il.
​
Nxi qe' tanmi qtx'otx' tuj kyaqil Chab'jul, Mlaj Retalhuleu, Txol Jub', Txe Chman, ex Jlaj Chiapas, aylex q tx'otx' kokal kolb'il kyij tu'n mi qxi' naj ex tu'n mi kyel etzan kyu'nqe q'inan xjal ex atz txqantl q tx'otx' ite' tuj juntl nintz tnam iktzan: Saq Tx'otx', Abaj Takalik, ax juntl tex tuj tnam te Chiapas México, qaq'unala ti'j tu'n tkolet ex tu'n mi tel etzan kyu'n txqantl xjal.
​
Nti'x qeye tzoqpib'il quk'ila tu'n ttzaj q'o'n amb'il kye noq alkyex xjal tu'n kyoks lakul twitz tx'otx' ex tu'n tex kyi'n tq'inmab'il Qtxu tx'otx', aj okyaj b'ant kyuj qe chemb'il tuk' kyaqil qe tnam te Qtanmi Paxil ex a jun xtis b'anan tu'n OIT.
​
Nimix jun onb'il nxi qq'o'na te tnam te San Martín Chile Verde, tuntlaj numxax jun aq'untl ma b'ant tu'ntzan mi kyokx tzoqp'in qe q'inan xjal q'ol jun tplojil tuj kytanma ex tun mi mkyex elq'a'n.
​
Nxi qkyiwsa'na ex chik'b'a'na te kyaqil qe xjal aj jun chemb'il te aqnq'ib'il k'loj mam, okx a jun q'il twitz jatumel jak tz'etz xje'lin jun aq'untl tokx tuj kyximb'etz xjal tu'n tb'an kyu'x, eex atzanqe chi q'amal te qa at amb'il mo nti'x, iktzan tujx Qtanmi Paxil mo qa uj juntl Nintz Tnam ti'jxa.
​
Nación Mam, Junlajuj B'e, 5 de Agosto de 2014.​​​​​​​​​​​​​​​​​
B'IB'IL KYUK' QE XOB'IL YOL
29 de Julio, 2021
​
Tzantenk qe tnom ite' twitz ttx'otx' K'AYB'IL B'ALAM, nqky'i'ya ex mi'n tz'oks qk'amo'na aj t-txilen jun ajxnaq'tzantz María Consuelo Porras, aj q'il twitz tuj Tja Xtis, en atzan nq'amannti'j tu'n tex t-xo'n ex tu'n tel ti'n toklen jun xkab'il aq'untl ky'i'j qe yajil qtanmi Paxil Juan Francisco Sandoval te FECI. Ex atzan jun xjal b'a'n tz'aq'unan ex po'pxix jun t-ximb'etz en tb'anilxix jun aq'untl n'b'ant tu'n tu'ntzan telpanxix ex ma tu'n tjapan twitz jun xtis tuj q'incha'l ex tuj tb'ail tuj junb'il te tzanxtenk q tnom ite' twitz Paxil ex tu'ntzan tjeyet jun tb'anil b'e ex atzan q t'ichaq chi q'amal te kyil qe jun k'loj xjal aj nchi oktek elq'al te Qtanmi Paxil ex ex tzanxtenk tq'inmab'il ex qe nchi ex q'on te te tuj najan.
​
Kyja'tzan, tuj tb'i tzanxtenk qe tnom nqo qaniya ti'j kye qe tzntenk k'loj q'il twitz nintz aq'untl te Qtanmi Paxil:
​
-
Tu'n tpon naj jun u'j, jatumel nq'aman t'ij tu'n tel q'i'n toklen ajxnaq'tzantz Juan Francisco Sandoval tu'jo María Consuelo Porras te nintz ja te Xtisb'il.
-
Ay xkab'il xtis Juan Francisco Sandoval, tu'n tajs tuj twixnil en tu' taq'unan tuj tumelxix ex t'n tok ke'yin jun xtalb'il ti'j ex kye qe ite' txe tja ex qe tuk'il tokxsa'n tuj jun k'loj aq'untl tuj FECI ex te kyaqil qe aq'untl nb'ant kyu'nqe tnom qo' kyi'j q ncho'k leq' te Qtanmi Paxil.
-
Intok jun joyb'il ti'j xtisb'il kyi'j tzanxtenk qe xja aj nchi ajb'en ti'j tu'n tel q'i'n taq'an aj jun xaj matijxix t-txilen tuj FECI Juan Francisco Sandoval; ex tnejilxix tu'n tok ke'yit jun t-txilen aj jun xu'j aq'nal María Consuelo Porras ti'j tzanxtenk qe til ma chi tzaj kanet tuj jun aq'untl q'i'n twitz tu'n ex mya tuj tumelxix ma b'an tu'n iktzan b'ananmaj tu'n matij tja xtisb'il MP.
-
Qa ma tzik' qk'amo'n aj kye kyximb'etz noq qo xel tuj najan ex milayx ch'expaj jun anq'ib'il te jawni te kye qe tzanxten tnam ex anq'ib'il twitz Qtanmi Paxil.
-
Jun txokb'il te kye tzanxtenk k'loj q'inan xjal aj qe ma chixq'on te Qtanmi Paxil tuj najin, tu'n tajs kyi'n te plo'j kyximb'etz ex n-nokx kyq'o'n jun pab'il kyxol qe anq'ib'il quk'il qo'.
-
Nqo qanina jun onb'il te kye qe k'loj aq'unal te juntl nintz tnam, ex qe ite' ax tuj Qtanmi paxil tu'n tok kyq'o'n tipumal kyaq'an ex tu'ntzaj tb'antn jun xtis tuj tumelxix kyi'j qe xjal aj nchi ajb'en ti'j tu'n qxi' tuj najin.
-
Ax nqo q'ona jun txokb'il kyi'j tzanxtenk qe xjal qchmon kyib' tuj junju tnom, tuj ju'nju kojb'il, qe chemb'il kye xu'j, qe k'ayil, qe q'il twitz te ju'nju tja Qman, qe aj xpo'tzb'il, qe q'anil xjal, qe ku'xan ex q'poj, ex tzanxtenk qe kychmon kyib' te jun aq'untl tu'n tok qju'nan qib' tu'ntzan qxi' q'amal tu'n mi kykub' kymo'yin qe q'inin xjal ex tu'n tok q'o'n qe tipumal qximb'etz xi'yan tuj jun yol tuj kyb'i qe ju'n k'loj qe tnom quk'il qo' ito' twitz Qtanmi Paxil.
-
Plo'j jun aq'untl ma kyaj tq'o'n jun tx'u'j yab'il soks qxol ex nimkax q ti'chaq ma japan kywi' tu'n jun wi'xan tokxtaj te Qtanmi Paxil Giamatei ex okx aj tajb'en te kye ex yatzan qe ma qo kyaj tuj meb'yib'il.
-
Mya b'a'n ma b'ant tu'n Giamatei, tu'ntzan tpwaq tnam nimkax qe tja ma b'ant ex nim ch'in tipumal pwaq ma txi' ex ax ma tz'el talq'a'n tzanxtek tq'inmabil Qtanmi Paxil, ex mijun xjelb'il ma tz'el qi'j aylex qo' tnom.
In kyex lajet qe xjal aj mixti' nok ky'o'n tipimal aj qe qxilen xjal qo'!
​
In kyokx qe ju'n k'loj leq' xjal te Qtanmi paxil, txe tze'!
Qaj qeye jun tb'anil xtis!
Txoktxonx tu'n tok jun chemb'il kyxol kyaqil qe anq'ib'il Twitz Paxil!
Qchmonk qib' ex qo'tzan yolil kyuk' wi'xan, lu te tnam Mam itz!
Qkyaqil qeye qo' anq'ib'il Mam, nqky'i' qeye qe leq' te Qtanmi Paxil!
A qe anq'ib'il Mam te Chnab'jul, nchi q'on jun junb'il ti'j xja q'il twitz aq'untl te FECI tu'n tok xtis ti'j ju'n k'loj leq' xjal te Qtanmi Paxil!
Atzan qe ju'n k'loj q'il twitz aq'untl nchi o'nin jlu'wa: COMITÉ DE UNIDAD CAMPESINA CUC, AFOPADI, ALCALDÍAS INDÍGENAS, COMACOE, ASOCIACIÓN DE PICOPEROS, MAICEROS Y DERECHOS HUMANOS.
CHEMB'IL TE MAYA MAM SAQ TX'OTX' TE CHNAB'JUL
29 de Julio del 2021
KYTX'OTX' QE QUK'IL MAM TE K'AYB'IL B'ALAM
ZAK'ULEW TTXUYLAL ANQ'B'IL MAM
9 de Agosto, 2021
​
Tx'olb'in twitz tnam kyu'n qe k'loj xjal te anq'ib'il mam te Saq Tx'otx', kychmon kyib' tuj aylex oxlaj tnam te mankb'il Mam te Chnab'jul ex tzanxten qe twi'xnil de ju'njun kojb'il, o'xka chi b'et mo anq'in qe ch'expub'il te anq'ib'il taj kyoks qe me'sh xjal tuj qe qtx'otx' Twitz Paxil, ex ataxtzan ttzaj qe' jun moyb'il kyij qe axjalil, o qel ik'an ex nti'xka jun amb'il tu'n ttzaj q'o'n qe tu'n qxi' te jawni tuj qanq'ib'il.
Nimxix jun tplojil nnoq qe kyq'o'n qe wi'xin ex qe q'inin xjal qi'j, tuntlaj nqel ik'an nqo etz x'on ti'j tzanxtenk qe tb'anil xtis tij aj qe qoklen qikil qo', ex o'kxtzan kye qe xjal njaw kykalon kyib' ex kyja'tzan mint'ix qe qipumal te kyema.
Aylex qe iqal aquntl ex chemb'l Maya Mam te Saq Tx'otx' ma kyaj b'ant tuj jun chemb'il sok ja'l, tuj b'elaj q'ij te twajxaqi'n xjaw te ab'qi ik'sab'il qkq'ij qe tzanxtenk de anq'il at twitz tx'otx' tu'n tok tipumal txanxtenk q aq'untl nchi b'an, ex tu'n mi tpon naj qxol, ilxix ti'j jun ch'expub'il kyxol qe qk'wa'l, qe qchman iktzan kyajna b'an kyu'n qe qxe'chil te ojtxa.
Atkax maj ax qe ak'aj wi'xan nnel kyik'an ex nti'x tipumal jun qximb'etz te kye anq'ib'il te K'ayb'il B'alam te Saq Tx'otx', tuntlaj quk'ilqe nimkax yajb'il tij jun chemb'il luwa ex minti' b'an kyu'n xja qa a jun anq'ib'il ok nim tipumal ojtxa ex ikolan tuk' kyaqil kyanmi kyi'j kyxjalil, kyja'tzan tuj amb'il te ja'l na'nxij qe aq'untl ok ojtxa ex kukx tok q'o'n jun nimb'il te ex atzan qeye qaj tu'n mi tpon naj ex kukx tu'n tjaw tb'il tuj juntl jte' abq'i mo qa okxa tb'aj twitz tx'otx'.
Kyja'tzan aylex qo'ya q'il twitz aq'untl te chemb'il te anq'ib'il Mam nxi' qchik'b'ana jun b'il ti'j jun tipumal K'ayb'il B'alam tun tkyaj te techlal qanq'ib'il te ja'l, te nchi'j ex ok tjax q'ij.
¡In tanq'in techlal qanq'ib'il Mam; K'ayb'il B'alam!
¡In tanq'in qe qanq'ib'il mam, ex qo kolan te qtx'otx'!
¡In tanq'in tipumal qtx'otx' Saq Ulew!
¡In kyanq'in qe chemb'il te kolb'il te anq'ib'il Mam te Saq Tx'otx'!
​
Xnil te CHnab’jul, 9 de agosto del año 2,021